- Prawosławie
- Protestantyzm
Kościół prawosławny.
Powstał na skutek schizmy wielkiej zwanej wschodnią w roku 1054. Data ta jest symboliczna a sam podział był procesem a nie jednorazowym aktem. Nastąpił na skutek sporów politycznych i teologicznych, Wschód (greka) nie rozumiał Zachodu (łacina) i odwrotnie. Patriarcha Konstantynopola Cerulariusz i legat papieża Leona IX nałożyli na siebie ekskomuniki. I choć różnice dogmatyczne były niewielkie, to spory personalne i ambicje podzieliły definitywnie Kościół.
Podejmowano próby pogodzenia obu wspólnot, m.in. Kościół greckokatolicki (unicki) na terenach Rzeczpospolitej. Symbolicznym gestem pojednania było odwołanie ekskomunik przez papieża Pawła VI i patriarchę Konstantynopola Atenagorasa I w 1964 r.
Kościół prawosławny nie uznaje prymatu biskupa Rzymu - papieża. Składa się z autokefalicznych czyli niezależnych Kościołów/Cerkwi lokalnych. Wszyscy biskupi są sobie równi, a patriarcha Konstantynopola (dawniej Bizancjum, obecnie Stambuł) jest jedynie honorowym zwierzchnikiem i duchowym opiekunem prawosławia.
Różnice między Kościołem katolickim a prawosławnym dotyczą zawiłości teologicznych (np. pochodzenie Ducha Świętego), liturgii (np. inna struktura mszy św., język grecki, starocerkiewnosłowiański) i prawa kościelnego (np. celibat duchowieństwa, do którego zobowiązani są jedynie biskupi i mnisi). Warto zauważyć, że w Kościele prawosławny księża nie żenią się, a żonaci mężczyźni przyjmują święcenia – najpierw małżeństwo potem kapłaństwo, nie odwrotnie.
Kultura Wschodu, sposób przeżywania wiary i jej wyrażania w liturgii są dzisiaj zasadniczymi elementami odróżniającymi prawosławie od katolicyzmu. Wiele elementów typowych dla prawosławia - cerkiewne śpiewy, świece palone przed obrazami, lampki oliwne, często używane kadzidło – ubogaciło liturgię zachodnią.
Wielkim, duchowym dziedzictwem Kościoła wschodniego jest kult ikon, który znalazł swoje miejsce również w pobożności Kościoła zachodniego.
Św. Jan Paweł II mówił o dwóch płucach Europy: Kościele wschodnim i Kościele zachodnim.
Kościół protestancki.
Właściwie należy mówić o Kościołach poreformacyjnych, którym początek dała działalność Marcina Lutra (1483 -1546). 31 października 1517 roku ogłosił 95 tez wzywając do dysputy na temat gruntownej reformy Kościoła (→ reformacja). Innymi wielkim reformatorami byli: Jan Hus, Jan Kalwin, Henryk VIII. Jak to zwykle bywa powodem rozłamu nie były tylko spory teologiczne, ale również polityka i ludzkie ambicje.
Główne zasady wyznań protestanckich:
- uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi (zasada Solus Christus)
- odrzucenie Tradycji uznawaną przez katolicyzm jako równorzędną z Pismem Świętym podstawę wiary (zasada Sola Scriptura)
- przyjęcie, że podstawą zbawienia jest łaska (zasada Sola Gratia) przyjmowana przez wiarę
do zbawienia konieczna jest jedynie wiara (zasada Sola Fide) a nie dobre uczynki albo praktyki religijne
jedynie Bóg jest godzien oddania Jemu czci przez stworzenie (zasada soli Deo gloria), - odrzucenie kultu Matki Bożej i świętych.
Ponadto protestanci odrzucali odpusty, doktrynę czyśćca, celibat księży, władzę papieską i liturgię w języku łacińskim.
Spory wśród teologów protestanckich dotyczyły m.in. realnej czy symbolicznej obecności Jezusa w Eucharystii, przeznaczenia bądź udziału woli w zbawieniu, charakteru sakramentu chrztu (chrzest wiernych czy chrzest niemowląt), struktury Kościoła. Te rozbieżności doprowadziły do powstania wielu odłamów: Kościół ewangelicko – reformowany, prezbiterianie, luteranie, kalwini, baptyści, adwentyści, anglikanie i inne. W ostatnich czasach rozłamy w łonie wspólnot protestanckich dotyczyły m.in. święcenia kobiet czy dopuszczanie do posługi czynnych homoseksualistów. To zróżnicowanie wyznań protestanckich powoduje, że dialog i szukanie dróg ku jedności jest bardzo trudne.